Kol
- Kol er òg eit anna namn på grunnstoffet karbon.
Kol er ei samnemning for brennbare sedimentære bergartar som inneheld karbon. Dei er svarte eller brunsvarte, og for det meste danna av planterestar.[1] Ufullstendig brend timber blir òg kalla kol. Kol har stor økonomisk verdi, og kolkraft blir mellom anna nytta i kraftverk (kolkraftverk).
I Noreg har ein særleg hatt kolgruvedrift på Spitsbergen. Kolet derifrå inneheldt stort sett lite svovel, og vart rekna for å vera av særs god kvalitet.[2][3]
Ulike typar kol[endre | endre wikiteksten]
Ei enkel grovinndeling av koltypane som finst deler dei inn slik:
- Fossila kol: Kol som er skapt i økosystem av myrer der plantedelar blei verna mot oksidering og nedbryting. Torv er eit forstadium til kol.
- Brunkol er eit yngre fossilt kol med låg energiverdi som hovudsakleg kjem frå den geologiske perioden tertiær. Brunkol er ein sedimentær bergart som hovudsakleg blir brukt i kraftproduksjon.
- Steinkol er eit eldre fossilt kol med høgare energiverdi, hovudsakleg danna i karbontida. Også steinkol er ein sedimentær bergart og blir i tillegg til kraftproduksjon også brukt til koks.
- Antrasitt er eit uvanleg hardt fossilt kol med høg energiverdi. Dette kan reknast som ein metamorf bergart då det har vore utsett for høgt trykk og temperatur.
Inndelinga av kol baserer seg på delen av flyktige bestanddelar, og varierer mellom ulike land.
Andre typar kol[endre | endre wikiteksten]
- Koks blir laga gjennom oppvarming av steinkol, slik at flyktige delar forsvinn og det som er igjen smelter saman.
- Trekol blir laga gjennom oppvarming av tre.
Kol i verda[endre | endre wikiteksten]
Kolreservane i verda utgjer over 1 billion tonn. Det samla globale forbruket er på omkring fem milliardar tonn/år. Frå 1990 til 2006 gjekk forbruket i Europa ned 36 %. Reserver, forbruk (kring 2006) og venta forbruk i 2025 etter land/område:[4]
| Område | Reserver % | Forbruk (mill tonn) | Venta bruk i 2025 |
|---|---|---|---|
| USA | 27 | 1094 | 1505 |
| Russland | 17 | 251 | 288 |
| Kina | 13 | 1531 | 3242 |
| India | 10 | 431 | 736 |
| Australia | 9 | ||
| Sør-Afrika | 5 | ||
| Europa1 | 1117 | 853 | |
| Andre | 19 | 1016 | 1602 |
1Utanom Russland
Bruk av ordet kol[endre | endre wikiteksten]
Ordet «kol» er ofte blitt brukt for å visa til noko som er heilt svart, og er brukt i nokre namn, som Kolbein og Kolbjørn.
Kjelder[endre | endre wikiteksten]
- ↑ «Fossilt brensel» (på norsk bokmål). Institutt for biovitenskap ved UiO. Henta 14. mars 2023.
- ↑ «Kull» (på norsk bokmål). Norges Geologiske Undersøkelse. Henta 14. mars 2023.
- ↑ «Store Norske Spitsbergen Kulkompani forlenger produksjonen av industrikull til Europa fram til sommeren 2025» (på norsk bokmål). Nærings- og fiskeridepartementet i regjeringen.no. Henta 14. mars 2023.
- ↑ National Geographic (norsk utgåve), nr 14, 2006.
Bakgrunnsstoff[endre | endre wikiteksten]
Denne geologiartikkelen som har med kjemi å gjere, er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.